Co w kuferku piszczy

  • Znajdź nas na facebooku

Ciało pamięta – Wczesne doświadczenia sensoryczne a rozwoj realcji dziecka z ciałem.

Ela Szmigielska-Narbutt
„Podstawową rzeczywistością każdego człowieka jest jego ciało. Nasze istnienie nie jest wyimaginowanym obrazem znajdującym się w mózgu, ale żywym, pulsującym organizmem. Dlatego aby poznać siebie, należy wczuć się we własne ciało” (A. Lowen „Radość”).
„(…) ciało jest źródłem wszystkich informacji potrzebnych w drodze ku coraz większej samoświadomości i autonomicznej tożsamości. (…) Ciało jest strażnikiem naszej historii, pamięta bowiem wszystkie nasze życiowe doświadczenia i troszczy się o to, abyśmy byli w stanie z naszą prawdą żyć” (A. Miller „Bunt ciała”).

Bardzo ważna w rozwoju relacji z innymi jest relacja ze swoim ciałem. Dlaczego? Bo to od niej zależy relacja z samym sobą.

Dziecko przychodząc na świat potrzebuje troskliwego opiekuna. Potrzebuje miłości, relacji, bliskości. Potrzebuje uważnego dorosłego, który jest w stanie je uspokoić, utulić, dać poczucie, że jest bezpieczne, chciane, kochane. Jeśli dziecko tego doświadczy, to jego ciało będzie miało dobre wspomnienia, będzie się prawidłowo rozwijać, a w przyszłości „odwdzięczy się”. Jeśli nie, całe życie będzie tęsknić za czymś, czego nie otrzymało. Tę tęsknotę zapisze w pamięci ciała, w jego napięciach, w jego sztywności, w chronicznych bólach i schorzeniach. Zapisze w nieprawidłowej postawie czy nieprawidłowych nawykach ruchowych, tak widocznych u niektórych dorosłych.

W pamięci i „wyglądzie” ciała zapisane zostaną także zatrzymane i niewyrażone emocje,
ale również pierwsze doświadczenia sensoryczne, które to kształtują ogólną reaktywność układu nerwowego. I o tych sensorycznych, ale pierwszych doświadczeniach, chciałabym dziś napisać.

Rozwój sensoryczny sięga życia prenatalnego, podczas którego układ nerwowy dziecka odbiera pierwsze doświadczenia z ruchu i dotyku: odczuwa ruchy swojej mamy, ale także własne doświadczenia ruchowe i dotykowe, gdy zmienia pozycje, ssie kciuk czy bawi się pępowiną. W ten sposób budowana zostaje baza świadomości ciała. Te pierwsze „ćwiczenia” odbywają się poza kontrolą dziecka, ale dzięki nim jego zmysły (szczególnie układ przedsionkowy odpowiedzialny za wyczuwanie zmian pozycji) mogą prawidłowo się ukształtować.

Po porodzie, repertuar doświadczeń malucha rozszerza się. Dziecko jest noszone, obracane, dotykane, przytulane. Rodzic otacza je miłością, bezpieczeństwem, pokazuje, że dotyk, bujanie, przytulanie, jest kojące, regulujące, bezpieczne i bardzo przyjemne. Pierwsze doświadczenia sensoryczne, ruchowe i dotykowe (w tym doświadczenia z mięśni i stawów) są podstawą późniejszej umiejętności do oceny różnych informacji zmysłowych (np. czy to, co dotyka dziecko jest bezpieczne? Czy to, jak ktoś je dotyka, jest przyjemne? To ile dotykania doświadczało, jakiego i od kogo? Czy jego ciało było i jest traktowane z szacunkiem czy instrumentalnie? Czy te pierwsze doświadczenia związane były i są z bólem, dyskomfortem czy z przyjemnością?) Jeśli maluch „wie”, że te bodźce, te doświadczenia są bezpiecznie, chętnie zaczyna doświadczać własnego, samodzielnego działania. Prawidłowo rozwijające się dziecko ma wewnętrzy pęd ku rozwojowi. Samo zacznie wychodzić na świat, aby go poznać. Samo będzie chciało: usiąść, wstać, chwycić zabawkę, zrobić babkę z piasku, zjeść jabłko, zjechać ze zjeżdżalni, rozhuśtać się, jeździć na rowerze.

Zasadniczą rolę w rozwoju tej wewnętrznej motywacji odgrywają, oprócz dotyku, doświadczenia z ruchu, a przede wszystkim z siłą grawitacji. Jest to bowiem relacja podstawowa, pierwotna, poza kontrolą. Relacja wpisana w każde życie. To jak ją dziecko odczuwa, jak sobie z nią radzi, będzie mało zasadniczy wpływ na jego poczucie bezpieczeństwa. Jeśli dziecko odczuwa zmiany ułożenia ciała względem przyciągania ziemskiego jako niepokojące, dyskomfortowe, to może lękiem reagować na każdą próbę podnoszenia, przenoszenia, przechylania itp. Samo także będzie niechętnie podejmować aktywności motoryczne takie jak wspinanie się na meble. Wtedy jego ciało zapamięta niepokój a jego mięśnie i umiejętności ruchowe nie będą rozwijać się prawidłowo.

Tak więc najpierw dziecko rozwija te zmysły, które zbierają informacje o ciele i z relacji z grawitacją. To na nich rozwijają się kolejne: słuch, wzrok. Przez pierwsze lata odbiera, gromadzi, segreguje i nadaje znaczenia doświadczanym informacjom sensorycznym tak, aby skutecznie poruszać się w świecie. To te pierwsze doświadczenia kształtują obraz siebie, kształtują reaktywność układu nerwowego, próg rejestracji na odbierane i doświadczane bodźce, a także sposób reakcji na nie.

Tak zaczyna się historia, która będzie zapisana w ciele, w jego pamięci i będzie przekładać się na sposób w jaki dziecko będzie postrzegać własne ciało i jak będzie w przyszłości go używać. Te wszystkie doświadczenia stanowić będą bazę wiedzy o sobie i o najbliższym świecie. Ich jakość i ilość wpływać będą na motywację dziecka do ruchu, do działania i poznawania świata. Wpływać będą na sposób w jaki dziecko zareaguje na różne informacje, a także na stres, napięcie, niepokój, dyskomfort, nowości, radość, ekscytację, szczęście. Bardzo mnie to ciekawi, gdzie  w ciele mieszkają i w jaki sposób wyrażają się dziecięce napięcia, a także to, jak sobie dzieci z nimi radzą.  Bardzo lubię obserwować ciało i zapisane w nim doświadczenia. Lubię odnajdywać dziecięce sposoby na  regulację, normalizację i obniżenie napięcia: czy w stresie boli je brzuch? Czy w napięciu zaciska szczęki? Napina mięśnie karku? Gryzie paznokcie? Wstrzymuje oddech? A gdy się cieszy i ekscytuje? Gdzie to „mieszka”? I jak się wyraża?

Te sposoby wyrażania, te strategie dużo mi mówią o dziecku, o reaktywności jego układu nerwowego, o jego relacji z ciałem. Widzę je codziennie u swojej córki, ale i w gabinecie,
gdy dzieci przychodzą do Kuferka. Są ważnymi wskazówkami dla dorosłych, a dla dzieci potrzebnymi narzędziami w rozwoju. Szczególnie dlatego, że  umożliwiają im doświadczania powrotu do równowagi, a więc dają dziecku moc. Bo dopiero gdy dziecko poczuje się bezpiecznie (emocjonalnie i w swoim ciele), kiedy będzie miało moc i siłę, to może bezpiecznie poznawać świat i budować relację z innymi.

 

 

 

Comments are closed.